“Saddi Iskandariy” (Iskandar devori). • Kutubxonachi.uz

1687 dona Yuklangan

389.9 KB Hajmi

11807 dona Ko'rilgan

“Saddi Iskandariy” (Iskandar devori).

Bu asar 1485-yilda yozilgan, 89 bob, 7215 baytdan iborat bo'lib, «Xamsa» dostonlari ichidagi hajm jihatidan eng kattasidir. «Xamsa»ning yakunlovchi bu dostonida buyuk shoirning adolatli hukmdor, odil podshoh haqidagi orzulari o'z ifodasini topgan. Muallif asarni yozishda qadim yunon jahongiri Aleksandr Makedonskiyning Sharqqa yurishlari asosida maydonga kelgan rivoyatlarga, uning shaxsi bilan bog'liq hikoyatlar, tadbirkorligi talqinlariga suyanadi. Ayni paytda, bularning barchasini xamsachilik an'analari doirasida amalga oshiradi. Shunga ko'ra oldingi xamsanavislarning bu mavzudagi asarlari singari Navoiy Iskandari ham tarixiy Aleksandr emas. Tarixiy Aleksandr Afrikaning Al-Iskandariya sohillaridan olis Sharqdagi Tinch ok'eanigacha bo'lgan hududlarni qilich va qon evaziga olgan, qadami yetgan joylarida qirg'in va vayronalik qoldirgan mustabid hukmdor edi. Badiiy Iskandar esa, adolatni bayroq qilib ko'targan, mamlakatni ilm-ma'rifat asosida boshqargan, zamonasining barcha olimlarini bu ishga jalb etgan podshohdir. Bejizmaski, Nizomiy o'z «Iskandarnoma» sida uning donishmandligiga e'tiborni qaratdi. Xusrav Dehlaviy o'z asarini «Oyinayi Iskandariy» atadi, uning olimlar yordamida jahonni ko'rsatuvchi oyna yaratganligiga diqqat qildi. Abdurahmon Jomiy asarini «Xiradnomai Iskandariy» («Iskandar aqlnomasi») nomlab, uning olim va donishmandligini yanada chuqurlashtirdi. Navoiy esa bu mavzudagi asariga «Saddi Iskandariy» deb nom berdi. Asarda Iskandar Zulqarnaynning («Zulqarnayn» so'zining ikki ma'nosi bor: 1. Shoxli. 2. Kun chiqish va botish hukmdori) odamxo'r ya'jujlardan saqlanish uchun Qirvon o'lkasida Qof tog'ining etagida ulkan devor qurishi haqida so'zlaydi. Bu devor ezgulikni yovuzlikdan himoya qilish devoridir. Asarda tasvirlanishicha, Faylaqus (Filipp) onasi o'lgan go'dakni (Iskandarni) topib olib, o'z tarbiyasiga olgan. Iskandar taxtga chiqqach, ko'p joylanii bosib oladi. Uning Doro bilan to'qnashuviga bag'ishlangan tasvirlar ham qiziqarli. «Rum mulki Eronga har уili tuxum shaklidagi ming oltin xiroj to 'lar edi. Iskandar uni to'xtatadi. Elchiga: «Tuxum beradigan qush allaqachon uchib kelgan» - deydi- Doro g'azabga kelib, bir chavgon va to'p, bir xalta kunjut bilan boshqa bir elchini yuboradi. Buning ma'nosi shu ediki,"sen hali dimog'ingdan sut hidi ketmagan bir go'daksan, chavgonni olib, to'p o'yna, askarlarimiz sanog'ini mana shu kunjutlar qadar bilgin!" Iskandar esa bundan boshqa ma'no ko'radi. Dumaloq koptok uningcha yer yuzi bo'lib, uning Iskandarga taqdim etilishi uning dunyoni olajagiga ishoradir. Kunjutni esa и o'ziniing qushlari (askarlari) uchun himmat qilingan oziq deb hisoblavdi...». Ikki orada urushboshlanadi. Doro noiblarining xiyonati tufayli yarador holda Iskandar qo'liga asir tushadi. Navoiy buni o'z davridagi Abusaid Mirzoning asir tushganiga qiyoslaydi. Asarda Iskandar Eronni Xuroson va Movarounnahrrni egallaydi. Hind shohi urashsiz taslim bo'ladi. Chin xoqoni elchi kiyimida Iskandar huzuriga kelib, uning sha'nu shuhratiga tan beradi. Shu tariqa Navoiy Iskandar donishmandligini saqlagan holda uning yoniga insonparvarligini, adolat kurashchisi ekanligini hamqo'shadiva insoniyat orzusidagi Iskandar timsolini yanada takomillashtiradi, voqealarni esa ko'proq ona yurtga - Movarounnahr va Xurosonga bog'lashga urinadi Asarda Samarqand va Hirotmng bino qilimshi tilga olingan. Abusaid Mirzoning o'z qo'shiniga yaxshi qaramaganligi uchun urushda mag'lub bo'lib asir tushgani voqealari ham shu dostonda keltirilgan.Iskandar umrining so'ngida onasi (tarbiyachisi) Bonuga vasiyatnoma yozib, uzr so'raydi. Vafot etar ekan, bir qo'lini tobutdan chiqarib qo'yishni iltimos qiladi. Bu bir ibrat, pand edi.

Yuklash

Alisher Navoiy