Kuzning oxirgi kunlari. Daraxtning sarg'aygan so'nggi barglari kabi bir-bir to'kilib, ado bo'layotgan palla edi o'shanda. Sarg'ayib ketgan barglar… Xuddi yorini behuda kutaverib sarg'aygan gul yuzlar kabi. Qiz telefoniga yozdirib olgan bu qo'shiqni har kuni kamida o'n marta eshitadi:

Seni uchratgan o'sha kuz,

Sendan ajratgan o'sha kuz.

U har yili kuzni intiqib kutadi. Xuddi shu faslda biror o'zgarish sodir bo'ladigandek, qalbida bir vaqtlar gurillab yongan-u, ammo hozir kul ostidagi cho'qqa aylangan azaliy orzusi ro'yobga chiqadigandek. Biroq kuz tugab borgani sari yuragi ham tutdek to'kilaveradi. Chunki u kelmaydi.

Har doimgidek o'zlarining sevimli joyi — majnuntol tagida uchrashgandi o'shanda.

— To'yga pul ishlab kelishim lozim. Bir yildan so'ng xuddi shu yerda ko'rishamiz. Ke­yin senga sovchi jo'nataman. Ana o'shanda yashirincha uchrashib yurishimizga hojat qolmaydi. Sen mening rafiqamga aylanasan. Meni kutasan-a, gulim?

Qiz hech narsa demadi. Lov-lov yonayotgan yuzini, chaqnab ketgan ko'zlarini yigitning bag'riga yashirdi.

«Shuni ham so'rab o'tiradimi, axir yuragim allaqachon sizga tegishli-ku!»

Bu so'zlar qizning xayolidan xuddi yashindek o'tdi. Eng qizig'i, bu yashirin iqrorning aks sadosi yigitga ham yetib bordi, shekilli, ko'ngli xotirjam bo'lib, chet elga ketdi.

O'shanda ham kuz fasli edi… Shu-shu qiz uch yildan buyon yigitni kutadi. Birinchi yili tez-tez qo'ng'iroq qilib turgan yigitning mana 2 yildan buyon daragi yo'q. Bu orada qiz qanchadan-qancha yigitlarning sovchisini qaytardi. Barchasiga bir xil javob:

— Menga yoqmadi…

Aslida esa «Onamning aytishicha, yuragim muz parchasiday bir narsa emish. Qarindoshlar meni osmondagi oyga qiyoslashadi go'yo. O'zimga katta baho berganim uchun ham to'yni ortga surayotgan emishman. Eh! Hukm o'qish doim ham oson. Qani endi ular meni tushunishsa va ichimdan meni kemirayotgan sirni ochib tashlasam!

Har safar uchrashuvlarga qo'rquv bilan chiqish, «Yoqtirib qolmasin-da» deya duoda bo'lishday ahmoqlikni mendan boshqa hech kim qilmasa kerak. Axir nima qilay, bu ko'ngil deganlarini? Bir ko'nglim unut desa, bir ko'nglim omonmikin, deydi. Ba'zan esa «Nahot meni unutib yuborgan?» deya qo'rquv qamrab oladi vujudimni. Oh, bu o'ylar! Yana qancha kutishim, sabrga bo'yin egishim mumkin, bilmayman-u, biroq ota-onamning sabr kosasiga so'nggi tomchilar tushmoqda. Loaqal bir xat, bir qo'ng'iroq bilan xabar bersa edi. Meni unut desa ham taqdirga tan berardim. Arosatdan og'iri yo'q ekan».

Tunov kuni tikuvchilik sexidan qaytgan qiz uyda ammalarini ko'rib, hayron bo'ldi. To'rtta ammasining bari bir kunda yig'ilishibdi. Qiz darhol ular bilan aylanib-o'rgulib so'rashdi.

— Qani, buyoqqa o'tir-chi, — deya katta ammasi Halima qizni yoniga taklif qildi. — Endi yoshing katta bo'lib qoldi, yigirma uchga chiqding. Hadeb tanlayverganing bilan yog'i chiqmaydi. Qiz bolaning sovchilarni basma-bas qaytaraverishi yaxshi emas. Bittasini tanla-da, «Shu yoqdi» desang, u yog'ini o'zimiz kelishtiramiz.

— Amma, ko'nglimga yoqadigani uchramayapti-da… — zo'rg'a gap boshladi qiz.

— Bu kishimga oq otli shahzoda kerak, — bijirlab gapga qo'shildi kichkina ammasi Marhamat. — O'zi o'qimagan bo'lsa ham qancha o'qigan yigitlardan sovchi keldi. Deyarli hammasi kazo-kazo odamlarning farzandi. Bu kishim esa hammasiga burnini jiyiradi. Nimasiga keriladi, hayronman? Nima, osmondagi oymisan?

— Opa! — qiziga otilgan toshlarga chiday olmay xitob qildi onasi.

— Nima, opa? O'zi siz buni erkalatib yuborgansiz. Bu hali yosh bo'lsa. Yosh bolaning ko'ngliga ham qaraydimi odam?! Hali nimani bilardi? Shu qizning ra'yiga qaragan, siz ahmoq! Tug'ilganidan beri pah-pahlaganingiz pah-pahlagan. Erta-indin xotini o'lgan, ajrashgan erkaklardan sovchi kelsa, o'shanda tushunasiz, vaziyat qanchalik jiddiyligini. Agar ukam rahmatli tirik bo'lganida edi…

— O'zingni bos, Marhamat, — suhbat tizginini yana qo'liga oldi katta amma. — Bugun shu masalani hal qilish uchun yig'ilib turibmiz hammamiz. Qizim, senga qishgacha muhlat! Uzoqroq bir qarindoshimizning o'g'lini topdik. Chet elda o'qigan, toparmon-tutarmon yigit. Uchrashuvga chiqib ko'r yoki uni, yoki boshqa birortasini tanlashing shart. Oyisi, endi siz ham ko'ngli bo'shlikni yig'ishtiring. Marhamat qo'pol bo'lsa ham to'g'ri gapirdi. Hadeb qiz bolaning ko'ngliga qarayversangiz, qariqiz qilib qo'yasiz. Hozir bularning talablari oshgan. «Unisini o'poq, bunisini so'poq», deb chiqitga chiqarishga usta bo'ladi.

Qiz bir haftadan so'ng uchrashuvga chiqdi. Qo'lida gul tutib turgan baland bo'yli, kelishgan yigitni ko'rib, ichidan zil ketdi. Bundaylardan ayb topish qiyin. Qarindosh-urug' «Shunday suqsurdek yigitning nimasi yomon?» deb qulog'ingni qoqib, qo'lingga berishadi.

Yoshlar salom-alikdan so'ng xiyobondagi o'rindiqqa cho'kishdi. Yigit sekin gap boshladi.

— Lola, sizni anchadan beri kuzatib yuribman. Doim xayolchan yurasiz. Xayollar og'ushida bir jilmayib, bir tushkunlikka tushib qolasiz. Xuddi tushda yashayotgandeksiz. Qani endi mana shu tushlaringizda bo'lib qolsam. Necha bor yoningizdan o'tib ketdim, ammo sezmadingiz.

Qiz ma'yus kulimsiradi. Bu yigit qanchalik ziyrak ekan-a! Hali hech kimga aytmagan sirlarini holatidan uqib olibdi. Undan yaxshi do'st chiqadi. Hatto yorilib, unga o'z sirini aytgisi keldi. Biroq hatto shu yigit ham qalbiga kira olmaydi. Chunki qalb darchasini faqat o'z sohibigagina ocha oladi. Lekin u hozir qaerda? Tirikmi o'zi? Balki, allaqachon birortasiga uylanib ketgandir?

O'sha uchrashuvda Suhrob Lolaning, ko'nglini olishga rosa harakat qildi. Biroq qiz, baribir, uyga qaytganida, «Yoqmadi», deb javob berdi. Faqat aynan qaysi jihati yoqmaganini so'rashganida, javob berishga qiynaldi, tutilib qoldi. Bundan foydalangan qarindosh-urug' unga hujumga o'tishdi. Qizning go'zalligiga mahliyo bo'lib qolgan Suhrob bo'sh kelmay, uydagilarini bir necha bor jo'natdi.

Mana endi Lola «Kuz» qo'shig'ini tinglab, ezilib o'tiribdi. Belgilangan muhlat ham oxirlab qoldi. Endi Suhrobga rozilik berishdan boshqa iloji yo'q.

Qiz qo'shiqning so'zlari domiga tortilib, yana xotiralar og'ushiga berildi. Chiday olmay, yigit bilan doim uchrashadigan majnuntol sari yo'l oldi. Uning shoxlarini silab, to'yib-to'yib yig'ladi. Uch yillik sadoqati, armonga aylanay deb turgan orzusiga aza tutib yig'ladi. Sohibiga yengillik baxsh etadigan ko'z yoshlar qizni qurbonlikka tayyorlayotgandek edi go'yo. Butun umr sevgisiz yashashga ko'nishi, birinchi muhabbati armonga aylanishiga rozi bo'lishi kerak edi. Lola ko'z yoshlari tingach, entika-entika uyiga qaytib keldi. Ertasi kuni ota-onasiga Suhrobga turmushga chiqishga roziligini aytmoqchi, bu bilan o'zini shafqatsiz hayot domiga tashlamoqchi edi. Yostig'i ho'l qiz azonga yaqin uxlab qoldi.

Tongda buloqdan suv olib kelish uchun erta turgan qiz chelakni olib yo'lga tushdi. Buloq boshida u dugonasi Faridani uchratib qoldi. Farida qaqajon qiz bo'lgani bois bir daqiqada bir olam gapni qo'ndirib tashlashga ulgurardi. Bu safar ham shosha-pisha, hovliqib gap boshladi:

— Eshitdingmi, Safar akaning o'g'li Sherzod bor-ku, Rossiyaga borib, dom-daraksiz ketgandi. O'sha kecha qaytib kelibdi. Ikki yil oldin yomon odamlarning qo'liga tushib qolgan ekan, quldek ishlatishibdi. Pasportini ham olib qo'yishibdi. Bir yaxshi odam bilan tanishgan ekan, amallab O'zbekistonga qaytarib yuboribdi. Ozib-to'zib ketibdi bechora.

Lola bu gaplarni eshitib, dong qotdi. Na yig'lashini, na kulishini bilardi. Nega kelganini ham unutib, esankirab uyiga keldi. O'ziga-o'zi tinmay «Yaxshiyam rozilik berib qo'ymaganim, yaxshiyam…», deya pichirlardi.

Bir kundan so'ng Lolaning uyi­ga Sherzoddan sovchilar kelishdi.

O'sha kuni onasi qizidan uzoq kutgan «Oyi, shularga rozilik bera qoling!» degan javobini eshitdi.

O'sha kuni kuzning oxirgi kuni edi.