Xayqiraman,
Tog`lar bag`ridan
Gumburlagan sado keladi,
Ona-Yerning otash qa'ridan
"O`g`lim!" degan nido keladi.
"O`g`lim!"
Vujudimni chulg`at alanga,
Bo`g`zimga tiqilar hayajon.
— Mana, men o`g`lingiz,
Dardli olamga
Sizdan tanho yodgor,
So`ylang otajon!
So`ylang, bir daqiqa quloq solayin,
Ovozingiz tinglab to`yolmaganman.
Bir marta yo`qotib topolmaganman,
Xayolimda tiklab olayin.
Otajon!
Men axir qutlug` bu so`zni
Yigirma yil olmadim tilga,
Yigirma yil saqladim dilda.
Armonli o`g`lingiz tinglaydi sizni,
So`ylang, eshitaman.
Vujudim tilka,
Yuragimni yoqar o`tli iztirob,
Ammo yuragimda bir tomchi yosh yo`q.
Bag`rim o`yib,
Bu kun menga bermoqda azob
Sizning ko`ksingizni teshgan qora o`q.
Silqib oqayotir
Ko`kragimda qon.
Qalbim o`rtamoqda so`ngsiz armonim...
Yurak qonim bilan bitgan dostonim
Sizga bag`ishladim,
Otajon!

Xayolning tumanli pardasi aro
Yillar ko`z o`ngimda charx urayotir.
Qishloq ko`chasidan zanjiday qaro
Olov bolaligim yugurayotir.
Dunyo qayg`usiga bo`lmagan oshno,
Qah-qah urayotir,
Barq urayotir.
Bilmas, boshi uzra bulutli samo
Chaqmoq chaqayotir,
Guldurayotir.
Bilmas, yaralangan bu majruh dunyo
Qasos so`rayotir,
Bong urayotir...

Qadamlar,
Qadamlar,
Og`ir qadamlar...
Etiklar zarbidan titraydi tuproq.
Qayerga ketmoqda shuncha odamlar?
Nahotki, yo`llari shunchalar yiroq!
— Ana, ko`ryapsanmi?
Mening dadamlar!
Dada!!!
Ovozim hech chiqmaydi biroq.
Yuguraman — ortga ketar qadamlar,
Yig`layman — ko`zimga kelmaydi namlar,
Murg`ak vujudimda faqat zo`r titroq!
Bo`g`zimda alamlar,
Achchiq alamlar,
Yo`lning o`rtasida turibman.
Shu choq —
Poyezd qichqiradi,
To`xtang, odamlar!
Qayga ketmoqdasiz?
Qani dadamlar?!
Tepamda yonadi zangori chiroq...

Cho`chib uyg`onaman,
Onam qoshimda.
Mehribon qo`llari
Otash boshimda:
— Nega yig`layapsan,
Yolg`izim, qo`zim?
Tun uzoq, uxlay qol,
Ko`zlaringni yum.
Orom ol, men senga
Allalar aytay.
Tongda peshonangdan
O`pib uyg`otay.
Ana, derazangga
Qo`nibdi hilol.
Boshingga egilib
So`rmoqchi savol.
Sening kiprigingga
Sochmoq bo`lib zar,
Hilol tegrasida
O`ynar yulduzlar.
Men sening baxtingman
Deganday go`yo
Imlab chorlamoqda
Yoqut surayyo.
Senikidir bular,
Seniki bari.
Seniki osmonning
Zar qandillari.
Somonchining yo`li —
Sening yo`llaring,
Uzatsang Zuhroga,
Yetar qo`llaring
Ulg`ay bolajonim,
Ulg`aygin tezroq.
Sening yo`llaringga
Yulduzlar mushtoq.
Hozircha orom ol,
Yolg`izim, qo`zim.
Tun uzoq, uxlayqol,
Ko`zlaringni yum.

Olis sohillarda,
Ufqdan nari
Ol`im sochmoqdadir
Yov quzg`unlari.
O`lim sochmoqdadir
Elga beayov.
Shahar, qishloqlarni
Yutmoqda olov.
O`sha olis yurtda
Qon kechib hozir
Otang hayot uchun
Jang qilayotir.
Ellarning erk degan
Sof tilagi deb,
Jahonning nurafshon
Kelajagi deb,
Ofat solmasin deb
Olamga qotil,
Otnag uzoq yurtda
Jang qilayotir.
Sen uchun, men uchun,
O`z uchun emas,
Faqat o`zbek va yo
Rus uchun emas,
Butun Yer — undagi
Bor avlod uchun,
Dunyoda eng qutlug`
E'tiqod uchun
Uzoq o`lkalarda
Qon kechib hozir
Otang hayot uchun
Jang qilayotir.
Sen, uxla, yolg`izim.
Sen uxla, qo`zim,
Bir nafas orom ol,
Ko`zlaringni yum.

Bu kunlar albatta
O`tib ketadi.
Bashar jarohati
Bitib ketadi.
Ona-Yer qaytadan
Yasharar bir kun.
Olam nur qo`ynida
Yashnar lolagun.
Jangu jadallarga
Kelur intiho,
Bizning dunyo bo`lur
Urushsiz dunyo.
Bu kunlardan qolur
Faqat xotira.
Ammo xalq jafoni
Unutmas sira.
Bu kunlar ketar-u,
G`am, dog`i qolur.
Yuraklarga solgan
Firog`i qolur.
Avlod-avlodlarga
Zamon-zamonga
Abadiy, adabiy
Sabog`i qolur.
Sen ham unutmassan,
Yuragim, qo`zim.
Hozircha tinvh uxla,
Ko`zlaringni yum.

Vaqt kelar, ulg`ayib,
Odam bo`larsan.
Ilm olib sohibi
Olam bo`larsan.
Sen bizlar ko`rganni
Ko`rmagaysan hech,
G`urbat yo`llaridan
Yurmagaysan hech.
Olam to`la quyosh,
Qalbing to`la nur,
Oydin bir zamonda
Yashaysan masrur.

Bizlar ham o`tamiz
Vaqt kelib bir kun.
Sizlarga qoladi
Muqaddas zamin.
Siz uni avaylab
Kaftda tutasiz,
Sharaf yo`llaridan
Olib o`tasiz.
Otash alangaga
Tutmaysiz uni,
Dahshat ummoniga
Otmaysiz uni.
Zamin tegrasiga
Oltin kamalak
O`raydi yetti xil
Nurdan chambarak.
Siz uning bag`rini
Pora qilmaysiz,
Otalar hokini
Saqlab muborak.
Sen shunday davronda
Yashaysan qo`zim.
Hozircha orom ol,
Ko`zlaringni yum...

Boshimizda otashin falak,
Poyimizda otashin tuproq,
Qo`limizda yog`och kamalak,
Ostimizda yog`och arg`umoq,
Oppoq changdir egnu boshimiz,
Oppoq changdir ko`zu qoshimiz.
Ko`ru karmiz,
Beshdan oltiga
Endigina o`tgan yoshimiz,
Ko`cha-ko`yda ko`tarib suron
Yuguramiz sahardan to kech,
Olam uzra kezar zo`r bo`ron,
Biz bu haqda o`ylamaymiz hech.

"Urush-urush" o`yin bo`lsa bas,
Titratamiz ko`ku zaminni.
Kim o`ylabdi deysiz u nafas
Bu urushning rostakamini.
Burchaklardan bir-birimizni
Yog`och miltiq bilan otamiz,
Biz bilmaymiz:
Qay birimizning
O`qqa uchdi bu vaqt otamiz.
Ko`ksimizni ushlagancha
Yiqilamiz,
O`lgan bo`lamiz,
Biz dunyoda rostakam o`lim
Borligini qaydan bilamiz?!
Dahshat solib kezarkan u dam
Uzoqlarda jang guldurosi,
Bizning qishloq ko`chasida ham
Yangrar edi
Aksi sadosi.

Quyosh botar,
Oqshom cho`kar ko`cha-ko`yga,
Tarqalamiz uy-uygayu tepa to`yga,
Tun boshlanar,
Mengacharchoq bilinmaydi,
Kiprigimga uyqu sira ilinmaydi.
Murg`ak fikrim yetaklaydi xayollarga,
Onam qo`ynin to`ldiraman savollarga.
"Ayting, aya, mening dadam qahramonmi?
Tog`larni ham qulatguvchi pahlavonmi?
To`pponchasi bormi uning cho`ntagida?
Ordenlari juda ko`pmi ko`kragida?
Mening dadam samolyotda uchadimi?
Osmonlardan parashutda tushadimi?
O`tkir po`lat qilichini qo`lga olib,
Dushmanlarning yuragiga qo`rquv solib,
Katta jangga kiradimi yolg`iz o`zi?
Yelkasida yonadimi besh yulduzi?
Ayting, dadam meni yaxshi ko`radimi?
Kelganida toycha olib beradimi?
Ko`chalarda toychog`imni yetaklatib,
Qo`llarimdan ushlab olib yuradimi?
O`sha kunlar tezroqqina bo`la qolsin?
Ayting, dadam hayallamay kela qolsin".

44-yil
Sentyabr tongi otdi.
Meni cheksiz quvonch bilan baxt uyg`otdi.
Ko`k jildimda alifbe va bir burda non,
Birinchi bor qadam qo`ydim maktab tomon.
O`yinlardan anacha erta to`ygan edim,
Kitoblarga barvaqt havas qo`ygan edim.
Yod bilardim alifbening harflarini,
O`qir edim informbyuro xabarini.
Juman "pochta” dadamdan xat keltirgan kun
Katta bayram yuz hijjalab, yuz tutilib.
Takrorlardim yirtilguncha xat titilib.
Yayrar edim ma’nosini uqarkanman,
Dadam xatin o`qib savod chiqarganman.

Bu kun yana xat olganmiz,
Ajoyib xat,
Gospitaldan chiqqan emish sog`-salomat,
Boshidagi jarohati bitgan emish,
Hatto o`rni bilinmasdan ketgan emish.
Berlin tomon tushar endi yo`lim debdi.
Xat so`nggida yaxshi o`qi, o`g`lim, debdi.
Shu kun tunda uch chiziqli daftarimga,
Oro berib katta-katta harflarimga,
Xira chiroq yorug`ida ko`z ishqalab —
Dadamga xat yozmoq uchun surdim qalam:

"Dadajon!”
Men sizni juda sog`indim.
Sog`indim ikkala ko`zim bilan teng.
Kelib qolarmishsiz ertami-indin,
Ayam shunday dedi,
Rostmi shu, ayting?!
Dada,
U kun sizni tushimda ko`rdim.
Oq otda keldingiz,
So`radingiz suv.
Men buni ayamga gapirib berdim.
Dadang keladi, deb aytdi,
Rostmi shu?..

Rustamning akasi urushdan qaytdi,
Qo`ltiqtayog`i bor,
Bir oyog`i yo`q,
Rustam aytib berdi:
Ataka payti
Tizzasidan olib ketgan emish o`q…
Hol aka qaytgandi uyga to`satdan,
O`g`li, dadajon, deb chopib kelibdi.
Ota quchay desa desa qo`li yo`q ekan,
Tik turgan joyida yig`layveribdi.
Darsga kelmay qoldi
Tunov kun Tal’at,
Muallim urishsa turaverdi jim.
Dadasidan kelgan ekan qora xat.
Hammamiz yig`ladik,
Hatto muallim…
Dadajon!
Sizga o`q tegmasin hecham,
Men uchun ham tezroq qayting salomat,
Buvim aytgan,
Agar men tilak qilsam,
Tilagim bo`lardim doim ijobat.
Rost aytaman,
Sizni juda sog`indim,
Sog`indim ikkala ko`zim bilan teng,
Kelib qolasizmi, ertami-indin?
Kutaman,
Dadajon,
albatta keeling”.

Hijron kechalari g`oyatda uzun,
Ayriliq yo`llari oils hihoyat.
Ko`chaga chiqaman yuz bora har kun,
Ko`zlarim nigoron,
Kelarmikan xat?
Tongda turganda ham,
Kun botganda ham,
Hatto kechalari qilolmay toqat,
Eshikka qarayman,
Chekaman alam.
Intizor bo`laman,
Kelarmikan xat?
Men qaydan bilibman,
Yo`l bosar ekan
Mening murg`ak xatim bekatma-bekat.

U yoqdan,
Xuddi u borar manzildan
Yo`lga chiqqan edi mash’um qora xat.

Qosh, ko`zlaring otangga o`xshar.
Deyishadi bilganlar doim.
So`ng xo`rsinib qo`shib qo`yishar:
O`xshamasin umring, iloyim.
Otam tutgan mash’alni ushlab,
O`shay o`ldan boraman men ham.
Mayli edi
Otamdek yashab,
To so`nggi dam
Unga o`xshasam.

Bobolarning hikmati
Hayotga yorug` yo`ldir.
Itang bolasi bo`lma,
Odam bolasi bo`l, der.
Bu so`zni ilk bor menga
O`rgatgan otam edi.
Men otam farzandiman,
U esa odam edi.
Qirq birinchi yillarning
Dahshati ko`z oldimda,
Go`dak edim, otamni
Kuzatgandim yonimda.
U ko`plar baxti uchun
Kirar ekan zo`r jangga
Onam boshimni silab,
O`xsha, degan otangga.
Mening mardlik maktabim
Jonfido otam edi.
Men otam farzandiman,
U esa odam edi.
Men otam bosib o`tgan
Qonli yo`lni o`tmasman.
Ammo shonli hayotni
Bir umr unutmasman.
Ona-Vatan ko`ksiga
Qalqon bo`lgan otamning,
Ko`plar baxti yo`lida
Qurbon bo`lgan otamning —
Aziz nomin qalbimda
Vijdonimdek saqladim.

Uning o`lmas ruhini
Shod etmoqlik maqsadim.
Umrimni fido etay
U jon bergan Vatanga.
El mendan rozi bo`lsin
O`xshabsan, deb otangga.

Quzg`unning qanotiday
Qaro edi o`sha tun.
Na milt etgan yulduz bor,
Na yilt etgan bir uchqun.
Kech kuz edi,
Tund kecha,
Yer-ko`k mungli, borliq g`ash,
Qor ezilib yog`ardi
Yomg`ir bilan aralash.
Sukunat.
Jang tin olar,
Faqat gohi gohida
Mushak uchib so`nadi
Dushman qarorgohida.
Yarim tun zulmatida
Tepalikni qoralab
To`rt soya emaklardi
Chakalakzor oralab.
Har zamon to`xta-to`xtab
Hordiq olishar edi,
Jim qolib sukunatga
Quloq solishar edi.
Mana, ular o`rmonning
Chekkasida o`tdilar
Va nihoyat daryoning
Sohiliga yetdilar.
To`xtadilar, bir nafas
Ko`z tikdilar yiroqqa.
Atrof jim,
Faqat daryo
Urilardi qirg`oqqa.
Sirli tun, butun borliq
Sehrlangan singari.
Shunday kecha to`rtovlon
Yo`l olmishlar qay sari?

Qay manzilga shoshishar
Shu sovuqda, shu namda?
Go`yo qor bor,
Yomg`ir bor,
Tun bor faqat olamda…
Avtomatlar bosh uzra
Ko`tarildi tug`simon.
Birin-ketin daryodan
Suzib ketdi to`rtovlon.
Jim, sharpasiz suzishar,
Yaqin qoldi qirg`oqqa,
Yot, notanish tovushlar
Eshitilar quloqqa.
Mana sohil — tik qirg`oq,
Atrof yalang,
Narida
Ikki dushman soqchisi
Ko`rinar tun bag`rida.
Bir-birovga tikildi
Bir so`z demay to`rt juft ko`z.
Shu qarashning o`zida
Aytilgandi barcha so`z.
Tek qotdilar. Komandir
Imo qildi nohoyat,
Tun bag`riga emaklab
Kirib ketdi to`rt soya.

Nogahon o`q otildi,
O`t chaqnadi ketma-ket.
Dushman sezdi,
Razvedka
Jangga kirdi betma-bet.
Granata portladi,
Tilga kirdi avtomat.
Bir yonda butun bir polk,
Bir yonda to`rtta soldat.
Ikki yondan o`q yog`ar,
Olov yog`ar beshafqat,
Bir tomonda tahlika,
Bir tomonda jasorat.
O`rtada tekis kenglik,
O`rtada quyuq zulmat.
Bir tomonda yovuzlik,
Bir tomonda adolat.
Qancha davom etdi jang
Bilar faqat qaro tun,
Bilar faqat tepalik,
Ammo bular lol va gung.

Tongga yaqin qor tindi,
Asta yorishdi osmon.
Tepalikka ilk nurin
Sochdi xurshidi jahon.
Bunda yerni quchgancha
Toshlarga qo`yib boshin,
To`rt o`g`lon tinch uxlardi
Ko`kragida qo`rg`oshin.
Tungi og`ir jangdan so`ng
Go`yo tin olar bari.
Ona bag`rida yotgan
Ma’sum go`dak singari.
Shu tong sabo yig`ladi
Boshin urib qirg`oqqa.
Oq, momiq bulutlarning
Bag`ri chok-chok so`kildi.
Shu tong oftob nurlari
Ko`z yosh bo`lib to`kildi.
O`rmonlar shovillagan
Olis yurtda hali ham
Nomsiz tepalik uzra
Uxlab yotibdi otam.

Tengdoshim,
Asrdosh birodar!
Kel, bir on jim o`yga cho`maylik.
Bu yerda
yotibdi
fidolar.
Kel, uni
gullarga
ko`maylik.
Bu yerda
baxt bo`lsin,
nur bo`lsin,
Bo`lmasin
qora tun
zulmati.
Bu yerda
yuraklar
hur bo`lsin.
Qaytmasin,
u kunlar
dahshati.

Tengdoshim,
asrdosh birodar!
Uyg`oq b`ol,
hushyor boq
olamga.
Bu yerni
quchmasin
alanga,
Qabrida
tinch yotsin fidolar.
Eshit,
ingrayapti
Ona-Yer
Qo`ltiqtayoqlaring
zahmidan,
Bu tuproq
yuragi
poradir
Atom zontlarining
vahmidan.
Eshit,
chorlayapti
Ona-Yer,
Ko`ksida
olovli
oh-faryod.
Asrdosh birodar,
qo`lni ber,
Kel, Yerga
qilaylik
qasamyod:
Bo`lurmiz
gal kelsa
har birimizga
Tinchlik janggohining
fidosi.
Bu senga
bu menga,
bu bizga
Yigirmanchi asr nidosi.

Yiroqlarda qoldi
Uqubatli yillar,
Yer ostida yotar topganlar zavol.
Qolganlar umrning
Sarhisobin qilar,
Soch oqiga boqib surarlar xayol.
Yillar o`tdi-ketdi
Dovulini qoqib.
Tuproqqa berildi ne-ne aziz jon.
Bizlar xayollarning
To`lqinida oqib,
U kunlar haqida to`qiymiz doston.
Ammo o`lganlarga
She’r, doston ne naf,
Ne foyda yig`lashdan qalb dardin aytib.
Ming yil shon o`qisak,
Ming yil aytsak sharaf,
Ketganlar dunyoga kelmaydi qaytib.

Nega egilmasin
Odam ketsa odam,
Ustunga zo`r kelar qulasa ustun.
Bu tashvishli dunyo,
Sermashaqqat olam
Bizning yelkamizda qoldi-ku, do`stim!
Uni bo`ronlardan,
Quyoshli yo`llardan
Nurli istiqbolga olib o`tamiz.
Biz uni olganmiz
Tabarruk qo`llardan,
Tabarruk qo`llarga eltib tutamiz.
Avlodlar uchun ham
Qutlug` bo`lar albat
Yer uzra to`kilgan ko`z yosh, qon va ter.Bepoyon kenglikda
Charx uradi abad
Ulkan yurak shaklidagi Yer…